BESTE ve GÜFTE  Nedir?

Güfte; mûsıki ile kaynaşarak, mûsikînin kanunlarına tâbi olarak şarkı ve türküyü meydana getiren şiirdir.

 Farsça güften (demek, söylemek) mastarından türemiş olup "söylenmiş söz" anlamındadır. Türk Mûsikisi’nde "kâr, beste, semai, şarkı, türkü, ilâhi, nefes gibi dinî ve din dışı formlarda bestelenen eserlerin sözü" manasında kullanılır. Günümüzde bu anlamda "şarkı sözü" tabiri daha yaygındır. Güfte kelimesi ayrıca "bestelenmek üzere yazılmış şiir" anlamına da gelir. Ancak tekbir, teşbih, salâ gibi dinî formların sözlerine metin denilmektedir. Güfte kaleme alan kişiye de güftekâr adı verilir.Şarkı, Türk Edebiyatı’nda bestelenmek amacıyla yazılmış nazım biçimlerine verilen genel addır

Bu terim az-çok farklı anlamlar da ifade etmekle birlikte genellikle Farsça güfte kelimesiyle aynı anlamda kullanılmıştır. Ancak güfte, anlam bakımından daha kapsamlıdır ve her türlü musiki eserinin sözlü kısmını ifade etmektedir." Şarkı'nın, Arapça şark sözcüğüne nisbet ekinin getirilmesiyle oluşan şarki'den (doğuya ait) geldiği kabul edilmekle birlikte, sözcüğün "çağırmak, yüksek sesle söylemek, bağırmak" anlamındaki çağırgı ile ilişkisi de düşünülmektedir. Türkçede, Anadolu ağızlarında ve bazı Türk lehçelerinde "şarkı" anlamına gelmek üzere kullanılan sözcükler, ses bilgisel olarak birbiriyle ilgili olan ır, yır ve cır sözcükleridir. Şarkı türü (kimilerine göre nazım biçimi) gibi, bu türün (veya nazım biçiminin) adı da ilk olarak Osmanlı sahasında görülmektedir.

Beste Nedir? “Farsça bağlanmış demektir. Sözlerle nağmelerin birbirine bağlanması anlamında kullanıldığı anlaşılıyor. Türk Müziğinde sözlü ve sözsüz olmak üzere iki ana musiki formu vardır. Sözsüz eserler; peşrev, saz semaisi, taksim, medhal, mandra, tasvir, oyun havası, aranağmelerdir. Sözlü eserler de kâr, beste, şarkı ve semailerden oluşur. Geniş anlamda her çeşit müzik fikrine beste denirse de bu isim güfteleri gâzel tarzından alınan, dört mısralı Türk Mûsıkîsinde başlı başına bir formun adıdır.

Bu yönüyle “Beste”, kâr formundan sonra en geniş kapsamlı bir formun adıdır. Beste, dört mısradan oluşan ve her bir mısraına hane adı verilen bir güfteye sahiptir. Ayrıca her mısraın sonunda terennüm adı verilen, kelime olarak “ya-lel-li” gibi pek anlamı olmayan melodi ile uyumlu ritmik tekerlemelerden oluşur. Bu tekerlemelerin söylenişine eski tabirle “ikaâ” denir. Bizim burada besteden kastımız yukarıda bahsi geçen beste formunu da içine alan ve bir müzik eseri oluşturulması sürecidir. “Müzik oluşturma insanın müziksel eylemlerinin temelidir. Müzik oluşturma sürecinin bir türü olan “Besteleme” ise sesleri belli bir güzellik anlayışına göre, belli bir amaç ve yöntemle ardışık olarak ve üst üste bir araya getirerek anlamlı bir bütün oluşturma sürecidir.

 Besteci duygu ve düşüncelerini müzikle olduğundan çok daha fazla, şarkı sözleriyle ifade eder.88 Bu sözlerin ruhuna uygun melodilerle yeni bir müzik eseri oluşturur. Bir şiir bestelenirken öyle işlenmelidir ki, beste dinleyene ulaştığı anda hem şiirin hem de müziğin, yani her iki sanatın izdivâcı açıkça hissedilmeli ve anlaşılmalıdır. Sözlü eserde, şiire saygı ve uyumdan başlayan hareket, güzel bir konuşmanın genişlemesi şeklinde ele alınmalıdır.

GÜFTE BESTE UYUMU: PROZODİ Prozodi Nedir? Sözlü müzikte temel öge dildir. Besteci yapıtını yaratırken dilden ve dilin müziğinden yararlanır. Sözlü bir müzik yapıtının iyi yorumlanabilmesi aynı zamanda kullanılan dilin tüm ayrıntıları ile bilinmesine bağlıdır.

Müzikte sesin ritmi ahengi neyse, edebiyat içinde kelimeler, kelimelerin yinelenişi ve hece uyumları öyledir. Aksak bir tempo, notanın düşmesi nasıl rahatsızlık vericiyse, bir öyküde de sürekli tekrarlanan kelimeler aynı etkiyi yapacaktır. Doğal konuşma biçimindeki vurguların, ses uzunluklarının ve kısalıklarının müziğe aynen aktarılması gerekir. Konuşma ritminin, müziğe yansıması da ritmik ölçülerde olmalıdır. Söz ve müzik arasındaki uyum, doğru müzikteki en önemli parametredir. Aslında birçok müzik türünde prozodi konusu öne çıkar. Özellikle çocuk şarkılarında söz ve müziğin uyumu eğitim açısından oldukça önemlidir.

Şair ve besteci, yani güftekâr ile bestekâr arasındaki âhenk, sözlerle müziğin kaynaşması ve iç içe geçmesidir. Söz ile müziğin uyumlu olduğu eserler kalıcı, öğretici yönü yüksek, sanatlı eserlerdir.

Dil ve müzik ilişkisini ele aldığımızda karşımıza çıkan ilk unsur prozodidir. Prozodi terimi, ilk olarak eski Yunan müziğinde karşımıza çıkmaktadır. Eski Yunan müziğinde prozodi; çalgıyla refakat ve konuşma sırasında seslerin aldığı özel vurgular, yani konuşma sesinin perdelerindeki çeşitleme şeklinde ifade edilmektedir.

 Sözlü müziklerde, söz (güfte) ve müzik arasındaki uyuma Prozodi adını veriyoruz. Prozodinin en kaba tanımı; sözlerdeki uzun hecelere uzun değerli notalar, kısa hecelere de kısa değerli notalar vermek ve konuşma tonumuzdaki vurguları, inişleri, çıkışları aynen notalara da yansıtmaktır.

 Ülkemizde prozodi konusunu gerçek biçimde ele alarak konuyu inceleyen ilk çalışmaların sahibi olan Hüseyin Saadettin Arel’e göre prozodi “Güfteli eserlerde sözün besteye taksim edilmesini anlatan bir ilimdir”

Prozodinin Unsurları Prozodi dile dayanan bir inceleme ve uygulama ilmidir. Hecelerin uzunluk kısalık değerleri, vezin, vurgu, durgu, taktî, güftenin mânâsı gibi konular prozodinin başlıca unsurlarıdır.

Hecelerin Uzunluk Kısalık Değerleri Hecenin esası ünlüdür. Bir tek ünlü, hece kurmaya yeter. Ünsüzler, kendilerinden sonra gelen ünlülerle daha kolay birleşirler. Bir tek ünsüz, hece kurmaya yetmez. İki ünsüz kelime içinde yan yana geldiğinde birinci ünsüz önceki heceye, ikinci ünsüz sonraki heceye dâhil olur. Bu durum iki türlü hece meydana getirir. Kısa hece (açık), Uzun hece (kapalı). Dilimizde sesli harflerle biten ve kısa söylenen hecelere “kısa hece” denir. Uzun hece; sesli harfle bitip transkripsiyon alfabesine

göre uzun söylenen heceler ve sessiz harfle biten heceler olmak üzere iki şekilde olur.

 Şarkı besteleme tekniklerinde söz ile müziğin uyuşumu konusu, tartımsal ve ezgisel uyum açısından incelenir. “Tartımsal uyum için; sözcük hecelerinin açık veya kapalı oluşu” açık heceye kısa (.) ses, kapalı heceye uzun (-) ses ilkesi daima göz önünde tutulur. Tartımsal uyum, sözün ritmi ile ezginin ritmi arasında sağlanacak uyum ile gerçekleştirilir. Bu uyumu sağlamak için sözel dilde yer alan sözcüklerin yapısı iyi bilinmelidir. Sözü oluşturan heceler ya sesli harfle ya da sessiz harfle biter. Sesli harfle biten hece açık sayılır, ezgide açık hecelere kısa süreli nota verilir ve nokta (.) ile gösterilir. Sessiz harfle biten heceler ise kapalı sayılır, ezgide kapalı hecelere uzun süreli nota verilir ve çizgi (-) ile gösterilir.. Vezin Veznin amacı, hecelerin ses değerlerini bir düzene oturtmaktır. Üç çeşit vezin vardır. Aruz ölçüsü, serbest ölçü ve hecelerin sayılarını denkleştirmek için hece ölçüsü kullanılır. a) Hece Vezni: Hecelerin sesi birbirine eşit veya birbirine yakın dillerde nazım mısraları, bu hecelerin sayılması esâsına dayanan bir ölçü ile söylenir. Buna Hece Vezni denir. Parmak hesabı da bir başka adıdır. Bazı araştırmacılar, hece vezninin kuvvetli ve zayıf vurgulu hecelerinin, muhtelif şekillerde yan yana gelmeleri ile bir âhenk ve ritim oluşturduklarını ileri sürerler.

 Mısradaki hecelerin sayıca birbirine uyumlu olması esasına dayanan hece vezninde kafiye, redif, duraklar gibi unsurlar önemlidir. Bu hususlar şiire bir ritim katar ve onu monotonluktan kurtarır. Bu şekilde bir âhenk yakalanmış olur. Hece vezniyle yazılmış güfteler klasik devirde daha çok hafif bazı şarkı ve türkülerle kanto, köçekçe ve tavşanca gibi popüler eserlerde tercih edilmiştir. Bu vezinle kaleme alınan güfteler dinî mûsiki sahasında başta Bektaşî nefesleri olmak üzere bazı ilâhilerde kullanılmıştır.

 b) Aruz Vezni: Aruz vezni ise uzun (kapalı) ve kısa (açık) hecelerin belli bir düzen içinde, birbiri ardınca sıralanmasıyla uygulanan bir vezindir.

) Vezinsiz (Serbest) Şiirler: Bazı güftelerde ise mısraların hece sayıları birbirlerine eşit olmamakla birlikte belli bir kalıp içerisinde de yazılmamıştır. Böyle güftelerde “serbest ölçü” kullanılmıştır.

Serbest şiir, uzunluk ve kısalıklarıyla değişkenlik göstererek, sürat, yavaşlık, şiddet ve sükûnet hissi yaratırlar. Mısraların bu değişkenliği, güftenin mânâsıyla uyuşan bir ritme de yardım etmektedirler

Durgu / Takti / Durak Durgu, güfteyi okurken, mânayı ortaya çıkarmak adına, kelimeler arasındaki duraklamalardır

.Durgu ve aruzdaki şekliyle taktî, şiirlerdeki bölünmeleri ifade eder.

 Bir güfteyi oluştururken veya okurken kelimelerin parçalanmaması mânâ bütünlüğü açısından önemlidir.

 Durgulamalar (noktalamalar) bestekârlarla, güftekârın en büyük yardımcısıdır. Güfte ve bestelerde prozodiyi, durgu ve vurgu meydana getirdiği için, mûsıkînin bu branşlarıyla uğraşan sanatkârlar, durgunun prozodik mükemmelliğine sımsıkı sarılmalıdırlar.

 Hece ölçüsüyle yazılmış güftelerde aruzdaki taktî, hece kalıplarındaki durak yerleridir. Hece ölçüsüyle yazılmış güftelerde, genellikle durak ile durgu yerleri örtüşmekte ve güfteyi okurken mânâ akışı bozulmamaktadır

. Hece sayısına bakılmaksızın yazılmış serbest şiirlerde ise durgu yerlerini tespit etmek daha zordur. Bu sebeple serbest ölçüyle yazılmış güfteleri bestelerken mânâyı bozmadan durguları belirtmek çok daha önem kazanır.

“Hece veznindeki durakların aksine, aruz vezninin kalıpları, kelimeleri ortalarından keserek taktî edebilirler. 4. Vurgu Vurgu; konuşma veya okuma sırasında bir hece veya kelimenin diğerlerinden daha baskılı söylenmesidir.

Güfteye Beste mi, Besteye Güfte mi? Prozodik değerleri önemseyen bir besteci için güfte, besteden önce gelir. Tam tersi, bestelenmiş bir esere güfte giydirmek ise hatalı sonuçlar doğurabilir.